NHỮNG THÚ TIÊU KHIỂN Ở THÔN
DÃ
TRẦN VĂN
Cảnh vật thiên nhiên
gần gũi, dính liền với cuộc sống ở thôn dã. Những đêm trăng thơ mộng, tiếng chày giã gạo, giã bàng vang vang
khắp chốn. Trên dòng nước, tiếng hò khi khoan khi nhặt,
ghe xuồng xuôi ngược, ngược xuôi. Sau những ngày mùa,
cấy, gặt lúa hay những đêm thức trắng đánh bắt tôm cá, người nông dân cũng cần
có những giây phút nghỉ ngơi, vui chơi giải trí.
Chiều chiều, từ đồng
áng trở về, những bữa tiệc nhậu đơn sơ hay linh đình cùng gia đình, bà con, bạn
bè với nhiều câu chuyện vui, tiếu lâm, châm biếm, những tuồng tích, truyện Tàu
được mọi người tham gia đóng góp hay lắng nghe thưởng thức. Những khi rỗi rảnh
một chút, sau tiệc nhậu là tới màn ca hát cổ nhạc mà người ta thường nói là ca
Vọng Cổ. Sự thật, Vọng Cổ chỉ là một tên gọi của một bài ca, lớp ca dài còn cổ
nhạc nói chung những bài hát không những ở ngành Cải Lương mà ngay cả bên ngành
Hát Bộ, còn gọi là Hát Bội nữa.
Cải Lương được đại chúng hóa ở thôn
dã. Làng, ấp nào cũng có
những thầy đờn, luyện tập cho đám đệ tử cổ nhạc những bài dài như Vọng Cổ. Hồi
xưa, cách vài thập kỷ trước, Vọng Cổ có đến hai mươi câu và Vọng Cổ từ khởi thủy
do ông Sáu Lầu sáng tạo có tên gọi là "Dạ Cổ Hoài Lang" có nghĩa là nhớ chồng
đêm xưa hay là đêm khuya nhớ chồng! Sau nầy, Vọng Cổ được cách
tân từ hai mươi câu xuống còn sáu câu, rồi bốn câu. Ngoài bản dài Vọng
Cổ, còn hàng mấy chục bản vắn như: Hoài tình, trăng thu
dạ khúc, thủ phong nguyệt, tân sái phỉ, xàng xê, nam xuân, nam
ai...
Đa
số người nông dân mê thích Cải Lương, Hát Bộ, tuồng tích kết cuộc rất có
hậu. Người lành, quân tử,
sau bao thăng trầm, sóng dập gió dồi, họ vượt qua con đường hầm tăm tối sẽ đến
được chân trời trong sáng, giàu sang hạnh phúc. Còn người dữ,
kẻ tiểu nhân sẽ có một hậu vận bi thảm, lưới trời lồng lộng, quả báo nhãn tiền
vì "có đức không sức mà ăn".
Người nông dân còn
nhiều thú tiêu khiển khác rất độc đáo như đua xe bò,
đua ghe, xuồng, thi đua hò giã gạo, giã bàng, xay lúa, hò tát đìa, cắt, gặt
lúa... Người nông dân, chân lấm tay bùn nhưng tâm hồn
thơ thới rộng mở và rất nhạy bén trong mọi sinh hoạt. Trong
lãnh vực hò huê tình đối đáp, chọc ghẹo trao duyên giữa trai gái trong những lúc
làm lụng cực nhọc vất vả, để tạm quên thời gian và vui với công việc. Đó
cũng là thú tiêu khiển làm say sưa nhiều người và cũng làm giàu cho kho tàng văn
chương nước nhà. Những thú tiêu khiển khác như đá gà, đá cá lia thia, chơi bài,
hốt me, đề, đi gác cu... người
dân ở nông thôn thường mê nhưng họ mê chơi sau mùa cày, mùa lúa hay sau những
ngày lạnh lẽo cực nhọc bắt cá bắt tôm. Còn đám trẻ nhỏ con nít có nhiều thú tiêu
khiển khác, như chơi: hú tìm, nhảy dây, thả diều, chơi đá dế, bắt ong bầu hát,
thảy lỗ lạc, mổ de, chơi trái tràm v.v... Người nông dân còn
thích nghe hát máy.
Những dàn hát máy
hiệu Con Gà (Pathé), Columbia, Con chó nghe kèn (La voix de son maitre) quay
tay, những dĩa hát dầy cộm nặng chình chịch, không phải nhẹ nhàng đẹp đẽ như
ngày nay. Giọng đọc truyện Tàu, đọc thơ : Tấm Cám, Phạm
Công Cúc Hoa, Thoại Khanh Châu Tuấn, Trần Minh Khố Chuối... Giọng đọc ngập ngừng
ê a dưới ngọn đèn dầu mù u, dầu cá, dầu dừa hiu hắt và được các cụ say mê thưởng
thức
Chơi đá gà, hay còn gọi
là chọi gà. Ở nhà quê những nơi có hai mùa: nước ngập và mùa khô. Mùa nước nổi lêu bêu có nhiều thời giờ rảnh hơn mùa khô nhưng người
ta không chơi đá gà vì không có đất để làm trường đá gà còn gọi là đấu
trường. Môn chơi đá gà ở Mỹ bị cấm kỵ, nhưng người sắc dân gốc Á Châu,
đặc biệt là H'Mong, Lào, Việt Nam
Trường gà, nói chung là chỗ tập trung chơi đá gà. Một cái trường gà được vây
quanh trên một mảnh đất phẳng phiu bằng một loại bồ, cót hoặc lá, cao từ mặt đất
lên chừng năm tấc, đường kính năm, mười thước, đủ để một cặp gà quần thảo nhau,
mổ, cắn, đâm rượt nhau.
Từ
xưa tới nay, môn đá gà rất ít thấy có phụ nữ tham gia. Đây cũng là một cách chơi có nhiều cảm giác
mạnh, rất hung dữ, những người yếu bóng vía hay thương loài vật không đành lòng
ngắm nhìn chúng đâm, cắn nhau dữ dội.
Trường gà là một cái
vòng tròn, xung quanh trường gà, người ta cũng thường xếp ghế để cho những tay chơi ngồi theo dõi. Đa số dân mê xem đá
gà không chịu ngồi ghế mà thích đứng xem chỉ chỏ mới đã. Chẳng khác dân ghiền xem đá banh, dù khán đài có ghế có số đàng
hoàng, khán giả cũng thích đứng la hét hoặc tràn ra sân cổ võ. Buổi khai
mạc tại một trường gà là một thủ tục mở đầu mùa đá gà ngắn ngày hay dài ngày.
Thời xưa, đá gà được
làng nước cho phép, chấp thuận, hay sau này nhiều nơi muốn mở cuộc đá gà phải
xin phép trước chính thức hoặc bán chính thức hay chơi lén đều có buổi khai mạc.
Buổi khai mạc là buổi chơi gà đầu tiên có nhiều người tham dự
kể cả những người có chức có quyền chứng kiến.
Truyền thống, tập tục chơi đá gà thường là
trong những ngày xuân.
Người ta vui xuân có đá gà, chọi trâu để tạo thêm không khí tưng bừng cho những ngày đầu năm, một dịp để dân quê vui chơi
giải trí, nhưng càng ngày môn đá gà càng trở thành nơi sát phạt ăn thua làm cho
nhiều người tán gia bại sản.
Trường gà được lựa chọn cẩn thận, nếu làm ở
khu đất rộng trống trải, người ta làm mái che để tránh nắng. Nhiều khi dân ghiền còn
chơi vào mùa mưa nữa, nên mái che rất cần thiết. Đó là nơi chơi đá gà có
tổ chức hẳn hòi, ăn thua lớn. Còn những nơi đá gà ăn thua nhỏ hoặc chỉ đá một hay hai cặp rồi nghỉ, hôm khác
chơi tiếp ít khi họ làm mái che, ngay cả đâú trường, võ đài gà đá nhau cũng
không có.
Một trường gà có tổ chức như là một hội chợ,
có thể ở trong một khu vườn lớn có nhiều cây cối mát mẻ hoặc một khu đất trống
rộng thênh thang. Ở miền
Tây, tỉnh nào cũng có nhiều trường gà lớn, thường chơi vào ngày nghỉ cuối tuần,
ngày lễ và những ngày Tết. Còn ở nhà quê cũng thường chơi đá gà vào dịp Tết hoặc
những khi có cáp độ trước từ xã nầy sang xã kia chơi,
không nhất thiết phải là ngày thứ bảy, chủ nhựt. Ở nhà quê
ngày nào cũng làm việc, khi hết việc ngày nào cũng có thể hẹn nhau chơi đá gà
hay chơi cờ bạc, không cần phải là nghỉ cuối tuần như dân thành
thị.
Đúng nghĩa một
trường đá gà, có ghế ngồi, có mái che, có bán buôn đủ thứ từ cà phê, hủ tíu, bún
thịt nướng, bún nước lèo, cơm phần,
cơm dĩa nghĩa là
có đủ thức ăn để cho người
chơi đá gà ăn uống vui chơi thoải mái. Còn có đủ
chỗ để gởi xe hoặc ở sông rạch phải có chỗ để ghe xuồng
cập bến, đậu.
Trường gà còn gọi là võ đài, nơi gà đấu chọi
nhau, người ta không tráng xi măng mà chỉ là sân đất đổ thêm một ít cát để được
phẳng phiu mịn màng, hoặc nơi có cỏ thật thấp, gà không bị vướng khi nhảy đá vào
nhau.
Tại trường gà có đặt một cái bàn, gọi là bàn
tổ. Bàn
đủ rộng để bày nhang đèn, một dĩa trái cây, bánh, nước trà, rượu để cúng
tổ. Người ta thường có quan niệm, ngành nào, môn nào, trò chơi gì cũng
đều có tổ, đến nghề làm điếm, các cô ả giang hồ cũng có cúng tổ Thần Bạch Mi.
Hồi xưa, bàn tổ cũng là bàn trọng tài. Người chủ trường gà còn
kiêm trọng tài tuyên bố con gà nào thắng, con gà nào thua, đồng thời họ lấy xâu
nữa. Họ ngồi tại bàn này để điều hành các độ đá gà đúng
với qui tắc được mọi người chấp nhận.
Cuộc chơi đá gà
thường bắt đầu từ chín hay mười giờ sáng, chấm dứt vào khoảng bốn, năm giờ
chiều. Một chủ lò nuôi gà đá có đến hàng chục con, họ tập luyện, vô nước, vô
nghệ, coi chân coi cẳng, coi cựa, xem vẩy, xem tướng, xem lông. Nghĩa là họ chọn
lựa gà đá rất kỹ, theo dõi từng li từng tí, từng thói
quen của mỗi con gà, đánh giá xếp loại vào hạng nào để đưa chúng ra trận đấu ăn
thua lớn hay nhỏ. Con gà trống nào mà chủ gà chê thì chỉ có nước làm thịt nhậu
thôi.
Nuôi một con gà đá
rất công phu. Trước hết phải lựa giống cha mẹ ngon lành mới sanh được con giỏi,
gà cha vô địch chốn trường đá, gà con hy vọng nối tiếp được bản lãnh, tài sức
của gà cha. Chăm sóc từ miếng ăn, nước uống, khi gà có đủ
lông, cựa nhú dài ra. Người chủ lò gà hay cá nhân nuôi vài con cũng phải
có chương trình tập luyện gọi là quần gà mỗi sáng sớm bắt chúng phải éc-xẹt-xai.
Chưa hết, người chủ
gà hoạch định chương trình thực tập đấu đá để gà quen
trận mạc. Trở thành một con
gà đá hẳn hòi, chúng phải trải
qua nhiều tháng luyện tập thân thể, huấn nhục, đấu thử, vô nghệ để được chắc da
chắc thịt, không mập bệu như đám gà thịt. Gà đá phải có ít
nhứt ba trận đấu thử với một đối phương mà người chủ gà chọn lựa. Mỗi trận đấu thử thường cách nhau gần một tuần lễ. Danh từ của giới đá gà, đấu thử, thực tập trận mạc, gọi là
xổ. Khi xổ gà, điều trước nhứt là phải bịt lại đôi cựa
đáng giá của nó. Gà đá mà cựa ngắn hoặc cựa bị gãy hay một lý do gì đó,
cựa gà không nhọn không bén, không vừa ý, con gà đó dù tướng tá có ngon lành,
nhảy có cao, cắn mổ có giỏi, dai sức cũng bị loại mà
thôi. Tuy nhiên, sau này gà đá còn trồng thêm cựa bằng thép
thiệt hoặc bằng cựa tốt của những con gà đàn anh đã bị làm thịt để lại, người ta
lại dùng các con gà có cựa ngắn, không vừa ý đó để đi đá miễn chúng đá hay là
được.
Sau mỗi lần xổ, thế
nào gà cũng bị thương tích, đầu cổ thường chảy máu, chân nách cũng bị xây xát,
da thịt bị rách dùng kim chỉ khâu vá lại. Món thuốc thần là nghệ được mài ra thoa lên những vết thương chỉ một
vài ngày là lành mà lại chắc da thịt thêm. Lông đầu
được cắt trụi, con gà đá nào có cái đầu trọc lóc, đối phương dùng mỏ cắn vào đầu
gặp đầu trọc cũng dễ bị tuột hơn đầu có lông. Đặc tính
của gà đá là nó lựa thế cắn chặt vào đầu dùng sức mạnh nhảy lên, cựa sẽ đâm vào
da thịt đối phương.
Lông chân cũng được tỉa sạch, đầu chân, chỗ
nào không có lông, người ta vô nghệ thường xuyên. Vào buổi trưa trời có
nắng, nghệ được mài trong những cái nắp khạp có nước sền sệt, dùng lông gà nhúng
nước nghệ phết vào chỗ da thịt đỏ tươi không có lông bao phủ, những chỗ đó thêm
rắn chắc. Gà đá chỉ có hai loại chọn để chơi, gà nòi và
gà tre. Đám con nít hay những người chơi đá gà cho vui không có tính cách
sát phạt ăn thua đậm có thể chơi đá gà tre vào những
buổi trưa rỗi rảnh.
Gà tre nhỏ con nom y
chang như gà rừng; còn gà nòi to con, lớn nhứt trong họ nhà gà, da thịt lúc nào
cũng đỏ au. Người nào thường xuyên mặt đỏ hồng hào được gọi là
người có mặt gà nòi, nghĩa là người khỏe mạnh, anh hùng, có nhiều đàn ông
tính. Còn ông nào có cái mặt tai tái được mệnh
danh là mặt gà mái, nhát như thỏ đế, hạng người tầm thường như gà mái chỉ có làm
thịt, đâu có đấu đá gì được. Nơi trường gà có tổ chức hẳn hoi,
chỉ có đá gà nòi ít khi nào đá gà tre. Hơn nữa gà tre
ít người nuôi hơn vì chúng nhỏ con làm thịt chẳng được là bao mà chúng cũng
không kiên cường chiến đấu đá nhau cho tới chết mới thôi như gà
nòi.
Trên bàn trọng tài
thường có một cái đèn dầu loại đèn bánh ú, có ống khói, nhiều nhang, một cái
dĩa, một chai rượu đế, một bình nước trà cùng vài cái chung nhỏ, một cuộn chỉ, một đồng xu có lỗ. Đó là dụng cụ của người trọng tài cầm chịch cuộc đá
gà.
Hai chủ gà và phe
nhóm của mình, sau khi quan sát so sánh tỉ mỉ từng li từng tý kể cả dáng dấp,
cựa, sức nặng. Mỗi bên đều phải có lợi điểm theo con
mắt chủ quan của mình. Cáp được một độ gà rất lâu. Có
nhiều chủ gà hoặc một lò nuôi gà nòi nào đó mang đến hàng chục con nhốt vào
những cái bội để gần trường gà.
Người tham dự cuộc
chơi cũng giới thiệu với người chủ gà những con gà của đối phương để hai bên xem
xét tính toán cáp độ với nhau. Nhờ có hàng trăm con gà ở những trường đá lớn nên
việc cáp độ cũng tương đối gặp thuận lợi hơn. Ai cũng muốn gà của mình có nhiều ưu thế hơn
gà đối phương nên việc cáp độ thật là khó nhưng nhờ có nhiều gà, nên lắm lúc hai
ba cặp gà cũng được cáp độ xong xuôi, lần lượt vào trường đấu. Mỗi bên lên danh
sách những người đi tiền theo con gà nào nghĩa là ủng
hộ con nào thì theo, có sổ sách đàng hoàng do trọng tài giữ.
Đây là danh sách
chánh thức, nhưng danh sách này không thấm vào đâu với những cuộc "quăng bắt"
bằng miệng với nhau, bằng những cái "nghéo" tay danh dự. Nhiều
độ gà chưa lâm trận, có bên đã "chấp" trước. Họ có nhiều lợi thế hơn, như
gà lớn hơn một chút, hoặc cựa dài hơn hay con gà đã nổi tiếng có nhiều trận
thắng oanh liệt trước rồi, nên họ phải chấp đối phương mới chịu theo. Có lúc chưa vào độ chánh thức, người ta đã "quăng"
ăn bảy, ăn năm. Nghĩa là một trăm đồng chỉ ăn bảy chục, năm chục, khi thua họ chung đủ một trăm. Còn
những người không theo con gà mà mình thích khi lập danh sách tiền độ, những
người đó cũng được tham gia trận đấu gọi là đá "hàng xáo", nghĩa là họ rủ rê
người nầy người nọ chơi một bên, họ chơi một bên ăn thua ngang nhau hoặc chấp
trước mười phân, hai mươi phân, năm mươi phân. Tại trường đấu
gà, quang cảnh lúc nào cũng náo nhiệt, tiếng bàn luận hoặc cãi vã thật rôm rả ồn
ào. Vào trường gà, xem gà đá hoặc quyết lòng ăn
thua, mọi người có cái cảm giác vui vui, kích thích, nhanh nhẩu, hoạt bát hơn.
Nơi trường gà, sòng bạc, đều có ma lực thu hút con
người mặc dù ai cũng biết:
Cờ bạc là bác thằng
bần
Cửa nhà bán hết, đưa chân vào
cùm.
Người ghiền chơi đá
gà, mê chết bỏ, ăn thua lớn thì cũng từ chết đến bị
thương. Nhưng họ nào có ngán vì khi mê đá gà ăn tiền
như ma dẫn lối quỉ đưa đường, còn chuyện mê cờ bạc chỉ là trò chơi lẻ tẻ. Cờ bạc
thiếu những giây phút hồi hộp say sưa theo dõi từng cái
nhảy, cái đâm, cái cắn vào đầu vào cổ rất kích động lòng người. Cũng như ngày
nay nhiều người Việt mình mê cá độ foofball đến nỗi phải bán nhà, bán xe, mất dốp, mất vợ. Khi nhìn lên màn ảnh rộng, foofball làm
cho mọi người thật hào hứng theo dõi từ đường banh, cú
chuyền tuyệt vời của cầu thủ. Mê và say sưa theo dõi,
xem từng trận đấu và họ chơi cá độ thua hồi nào cũng không hay.
Cá độ đá gà hay cá
độ football cũng đều có tác động tương tự. Vật thể trước mắt,
trước mặt kích thích sự hiếu thắng, cái tôi của mỗi người nên thua nhẵn túi và
mang nợ lút đầu.
Cuộc đấu gà cũng như võ sĩ thượng đài, chia
ra nhiều hiệp mà dân chơi gọi là nước. Sau mỗi hiệp, chủ gà lại
cho nước gà bằng cách lau khô máu và khâu vá lại những đường rách da
thịt. Dùng một cái khăn nhúng vào nước vắt vài giọt cho
gà uống. Săn sóc viên gà phải là người chuyên môn có
kinh nghiệm, họ dùng miệng hút máu ở vết thương. Họ còn dùng rượu đế phun
vào các vết thương, một hình thức sát trùng và làm cho vùng chấn thương được mát
mẻ. Một hiệp hay là một nước. Người ta dùng một cây nhang chia
ra nhiều đoạn, mỗi đoạn chừng hai ba phân. Một sợi chỉ
xỏ qua lỗ giữa của đồng xu buộc lại thành một cái vòng, chỉ máng (treo) nơi chỗ
ghi, khắc trên cây nhang chia hiệp.
Trận đấu gà bắt đầu cũng là lúc trọng tài đốt
nhang. Khi nhang cháy đến chỗ có vòng chỉ, đồng xu nặng tòn teng, sợi chỉ
đứt, đồng xu rơi xuống dĩa nghe một cái keng. Trọng tài hô lớn: Hết hiệp.
Chủ gà nhanh tay bắt gà nghĩa là gà ai nấy bắt để săn
sóc. Chừng năm phút sau, trận đấu lại tiếp tục. Nước
tiếp theo mà cũng chưa phân thắng bại lại tiếp tục nước
thứ ba... đến khi nào một trong hai con thua chạy lòng vòng trong đấu trường
hoặc nằm chết hay nằm gục tại đấu trường. Trọng tài đếm từ một
đến tiếng thứ mười mà gà đối phương không đá tiếp, trọng tài tuyên bố gà thắng
gà thua. Tiền bạc giải quyết xong. Trận đấu gà khác lại tiếp tục.
Ngày xưa, cách vài thập niên trước, người ta
chơi đá gà, không có gắn thêm cựa, nghĩa là cựa nguyên thủy có sao để vậy, họ
chỉ o bế, vuốt cựa cho nhọn là đủ. Sau này, để mau ăn
thua, độ gà sớm kết thúc, người ta gắn thêm cựa còn gọi là trồng thêm cựa bằng
thép hoặc có trường gà chỉ cho phép dùng cựa gà thật lấy từ những con gà có bộ
cựa tốt trồng vào.
Xem đá gà với đôi cựa sắt, trồng thêm cựa,
một người yếu bóng vía nhiều khi thấy chóng mặt vì con gà nào cũng bị đâm máu me
đầm đìa thật khủng khiếp.
Cuộc đấu sớm kết thúc, mỗi ngày có thể đá bốn, năm
trận. Còn gà để cựa nguyên thủy có khi từ sáng đến xế trưa chỉ đá được có
một trận. Cuộc chơi cũng đành tạm nghỉ, nếu đá thêm trận thứ hai e rằng đến trời
tối, mà chưa chắc phân định được sự ăn
thua.
Câu nói của ông bà
mình rất đúng trong mọi trường hợp: "Cờ gian, bạc lận". Chỗ nào đánh bạc, đánh
bài ăn tiền, người ta thường vận dụng tính gian tham
trong đó. Đá gà cũng vậy. Người chủ gà luôn đề cao cảnh
giác, sợ đối phương đến xem gà của mình tại lồng, tại bội cho thức ăn bậy bạ làm cho gà mình bị bịnh thình lình khi vào trường
đấu sẽ thua cuộc. Trọng tài còn cho phép hai chủ gà được lau cựa gà của đối
phương trước khi đấu vì sợ rằng chủ gà tẩm ngải hay thuốc độc làm cho gà đối phương bị
bịnh hay chết ngay khi bị thương. Cẩn tắc vô áy náy.
Môn cờ bạc nào cũng có nhiều cách ma mảnh, gian xảo, nó lại có nhiều ma lực
thu hút người chơi, mê đến đỗi không còn kể gì đến gia
đình, danh dự. Những nơi nào có cuộc đỏ đen, muốn chắc ăn, hồn
mình, mình giữ, chúng ta nên lánh càng xa càng tốt. Đó
là cách tránh thần cờ bạc rủ ren mê hoặc hay nhất.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét