ĐÁNH ĐỀ

ĐÁNH ĐỀ

TRẦN VĂN

Trong giới bình dân, có một hạng người gọi là thầy đề, chuyên bàn ngang tán dọc, nói thần nói tướng, cái gì cũng bàn cũng nói được, thầy đề có "bà con" với thầy bói, bói ra ma quét nhà ra rác mà. Đánh đề cũng vậy, cái gì người chơi cũng bàn cũng giải thích được, có đủ lý lẽ theo ý của họ.

Bây giờ môn chơi đánh đề rất thạnh hành nhưng nó lại biến tướng như đánh vào các con số cuối của cuộc xổ số mà không phải như chơi đánh đề hồi thời cực thịnh, nguyên thủy của nó. Cuộc chơi đánh đề có lẽ có từ xa xưa, lâu lắm rồi.

Thời huy hoàng nhứt của đánh đề là thời mà có các sòng đánh bạc công khai như Kim Chung, Đại Thế Giới ở Sài Gòn, sau năm 1946-1947. Ở các tỉnh miền Tây, nơi nào có các đơn vị dân quân giáo phái mạnh thường có tổ chức chơi bạc mà đánh đề là chính yếu. Đó là một hình thức làm kinh tài để nuôi dân quân. Các sòng bài, trong đó có đánh số đề đều do người Tàu làm chủ. Về ăn chơi, cờ bạc người Tàu thuộc loại "dách lầu", người Việt mình bị ảnh hưởng lây ?

Thời chiến tranh, các môn chơi cờ bạc lớn cũng đều dựa vào các đơn vị có vũ trang bảo vệ. Người chơi được an toàn thua và đi đến tự tử nữa.

Có hai loại đề: đề bốn mươi con và đề mười hai con. Tại các khu cờ bạc có tổ chức chơi đề bốn mươi con. Nghĩa là bốn mươi con số, từ số một đến bốn mươi và mỗi con số lại tượng trưng bằng một con vật chẳng khác nào mười hai con giáp để tính tuổi, tính năm âm lịch. Thí dụ: Số 35 tượng trưng là con dê. Người đàn ông, con trai nào có máu dê gọi là máu 35. Con số 35 thực sự đi vào đời sống, sinh hoạt của người dân. Nói ra ai cũng biết, không cần giải thích dài dòng gì cả. Còn con số 21, tượng trưng cho một con người giang hồ, mại dâm, một con điếm làm tiền. Số 14 tượng trưng cho con mèo nhà. Số 18 tượng trưng cho con mèo rừng... Lâu quá, hơn nửa thế kỷ rồi, người viết quên và có thể nhớ sai. Con số chỉ về con cá lại có cá đen, cá trắng, thật lắm chuyện.

 Buổi chiều, sau khi ăn thua xong, người chủ sòng cho một con số vào một cái hộp, niêm phong thật cẩn thận, buộc chặt vào cây tre, thượng lên tại trung tâm chơi bạc. Sau đó trung tâm này lại "ra thai" bằng những hình vẽ và nhiều khi có cả chữ Tàu, chữ Việt ngoằn ngoèo, hình vẽ mờ mờ ảo ảo in trên nửa tờ giấy trắng nhỏ, loại giấy rẻ tiền. Lúc bấy giờ, các sòng bài họ không in những cái "thai" này tại các nhà in mà họ tự in lấy bằng khuôn gỗ, hoặc bằng rau câu hay đất sét, nghĩa là cái thai rất mờ ảo, không rõ ràng để những tay chơi bàn ngang tán dọc mà lựa số đánh ăn thua. Hàng ngàn, hàng chục ngàn cái thai được phân phát công khai tại trung tâm xổ đề, các huyện đề đến lấy đem về phát lại, hang cùng ngõ hẻm nào cũng có.

Họ niêm phong số đề vào buổi chiều và phát thai, nhằm mục đích để  đêm  tối bà con có máu cờ bạc mặc sức mà "nằm chiêm bao" cầu  khẩn  cúng  bái  thần linh, những người khuất mặt khuất mày, ông bà tổ tiên để giúp họ đánh đề cho trúng. Nếu trúng lớn họ sẽ cúng tạ ơn hoặc xây am, xây miễu... Máu tham của người chơi bạc, lo lót cả người chết, hủ hóa các vị thần linh nữa...

Huyện đề bắt đầu làm việc vào sáng hôm sau. Một huyện đề thường trị vì ở một xóm, một khu. Rừng nào cọp nấy, huyện đề hoạt động sai địa bàn thì sẽ bị đánh u đầu sưng trán. Huyện đề là người trung gian đi bán những số đề cho dân ghiền, ăn tiền "cò", người luôn luôn thắng là huyện đề, nếu họ chỉ đi bán, ăn huê hồng mà không chơi đề.

Một vùng thường có một "đầu nậu" chuyên kinh doanh, làm chủ hàng bao nhiêu huyện đề dưới trướng. Tất cả những tờ "phơi", danh sách các số đề đã được đánh và tổng số tiền của mỗi con số, mỗi danh sách nạp lại cho chủ đầu nậu trước giờ xổ đề chừng hai, ba tiếng đồng hồ.

Thí dụ đề xổ ra tại trung tâm cờ bạc lúc bốn giờ chiều, các nơi xa, huyện đề đã "khóa sổ" từ lúc mười hai giờ hoặc một hai giờ để có đủ thời giờ đem tờ phơi nộp cho đầu nậu và lấy tiền cò, dù xổ con gì cũng mặc, họ đã hưởng hoa hồng trước.

 Cách nay trên dưới năm mươi năm, biết bao gia đình ở nhà quê hay ở thành thị bị tán gia bại sản và nhiều vụ tự tử xảy ra cũng tại môn đề bốn mươi con mắc dịch này. Cái thai họ in phát ra và con vật, con số xổ ngày hôm đó thường có trời mới bàn đúng được.

Nếu có ai thắc mắc, tại sao cái thai, hình ảnh như thế đúng ra phải là con số này con vật kia mới hợp lý, mấy ông thầy đề hay chủ sòng nói: Nị không piết (biết), hình này, con số đó như thế nó mới đúng với con số xổ kỳ này. Cái gì họ nói, giải thích tào lao cũng được, chỉ có người chơi đề bàn thai, chiêm bao, cúng lo lót thần linh mà đường nào cũng tới nghĩa địa.

Đề Mười Hai Con

Đánh đề bốn mươi con như là một trò chơi "bình dân" còn đánh đề mười hai con "trí thức" hơn.

Đánh đề mười hai con thường chơi ban đêm, ban ngày chơi hốt me. Đề mười hai con gồm có : tướng, sĩ, tượng, xe, pháo, ngựa màu xanh (trắng) và màu vàng (đỏ). Ai biết chơi cờ tướng, đánh tứ sắc, đánh "xệp" biết rõ các con bài này. Chỉ có con chốt trong bộ bài tứ sắc không có trong vụ đánh đề mười hai con. Tứ sắc có nghĩa là bốn màu : xanh, trắng, đỏ, vàng. Tướng, sĩ, tượng, xe, pháo, mã (ngựa), chốt màu xanh và màu trắng chữ giống nhau, màu vàng và màu đỏ chữ giống nhau

Đề mười hai con gồm có sáu con từ tướng đến ngựa màu trắng hoặc xanh và sáu con kia màu đỏ hoặc vàng.

Người làm cái, xếp mười hai con bài theo một hàng ngang, màu trắng trước rồi kế là màu đỏ, hoặc màu xanh, màu vàng hoặc đổi lại màu đỏ, màu vàng trước kế đến là màu xanh, màu trắng. Không có qui luật nhất định, miễn sao phải đủ mười hai con bài với hai màu khác nhau của hai nhóm xanh, trắng và vàng, đỏ. Người làm cái xổ đề thiện nghệ, họ dán mười hai con bài hai màu khác nhau trên một miếng gỗ mỏng hoặc một miếng giấy cứng được cắt bằng với lá bài để sắp bài dễ dàng, trông đẹp mắt hơn. Lại nữa, khi người làm cái nhịp, gõ trên mỗi lá bài nó không bị xê dịch như các lá bài không được dán thêm lớp gỗ hay giấy cứng.

Sòng đánh đề rất yên lặng có vẻ "trí thức", mọi người suy tư, cặp mắt lim dim ra điều đang đào sâu suy nghĩ. Trên một chiếc chiếu hoặc một chiếc đệm, người làm cái còn trải thêm một cái khăn hoặc một cái mền nhỏ xếp tư gọn lại để mười hai lá bài lên rất thẳng, hàng ngang, sát nhau. Dụng cụ của người làm cái gồm có một cái khăn hoặc một miếng vải sạch, đẹp, một hộp con nếu không có hộp gỗ thì dùng cái hộp quẹt diêm thường để đựng lá bài mà người làm cái sắp xổ. Ngồi xếp bằng, một đống tiền làm cái được phơi bày ra công khai để dân chơi liệu mà đánh ăn thua, chỉ ăn thua bằng ấy tiền mà thôi, tay em không được đánh quá số tiền đó.

Người làm cái cũng có đủ mười hai lá bài y như mười hai lá bài xếp hàng ngang trước mặt. Hai tay được che kín dưới một tấm vải hoặc một miếng lụa, người làm cái lựa một lá bài cho vào hộp đóng kín lại, rút tay ra; đem cái hộp ra phía trước, miếng vải đậy kín mười một lá bài còn lại. Giờ căng thẳng bắt đầu, những tay em kẻ ngồi người đứng, mọi cặp mắt đều đổ xô nhìn vào tay làm cái, quan sát theo dõi từng động tác, hơi thở, nét mặt. Trên mặt người làm cái có bất cứ dấu vết, tàn nhang, nếp nhăn lang beng nhỏ xíu, tay em cũng đều biết. Tay em nhìn tay cái gọi là "bắt nhãn". Theo tâm lý có tịch thường nhúc nhích. Xổ con bài nào khi tay chạm vào con bài đó thường có động tác, cử chỉ khác lạ, tay em đoán mà đánh. Người làm cái dùng hai ngón tay trỏ và giữa khép lại gõ, nhịp từ con bài một đủ mười hai con, mặt nhìn thẳng ra phía trước hoặc nhìn theo nhịp tay. Cái gõ, nhịp đó đi từ trái sang phải, đủ ba lần, rồi thôi. Các tay em tính toán, lựa chọn đánh con bài nào tùy theo cái bắt nhãn của họ.

Chơi đề mười hai con là một cuộc chơi cân não, sử dụng môn tâm lý học tối đa nên các sòng đề này rất im ắng, không ồn ào như các sòng bạc khác. Cái gõ nhịp điệu nghệ của người làm cái. Trước hết họ gõ trên hộp đựng lá bài mà người cái muốn xổ để tính ăn thua, rồi tiếp tục gõ nhịp từng con bài đủ mười hai con, lấy tay về, lại gõ nhịp trên hộp, cứ thế làm đúng ba bận.

Người làm cái phải nhớ rõ con bài để trong hộp, nhớ sai, khi xổ ra thì phải kể tính ăn thua đến hai con bài. Thí dụ trong hộp là con bài tướng vàng, nhưng khi người làm cái chỉ trên mười hai lá bài là con sĩ vàng chẳng hạn. Tay  em  đánh tướng vàng, sĩ vàng đều trúng cả dù trong hộp chỉ có một tướng vàng. Người làm cái, trước khi khui hộp có đựng con bài trong đó, phải để cái hộp và ngón tay của họ chỉ đúng con bài sẽ xổ ra.

Khi một con bài đã xổ ăn thua rồi thì con bài đó được lấy ra cho vào phía cuối của dãy bài mười hai con. Đánh đề người ta cũng dùng lá bài tứ sắc để đặt ăn thua. Thí dụ muốn đánh con sĩ vàng, tay em phải dùng con sĩ đỏ hoặc con sĩ vàng để lên đống tiền hoặc để con sĩ vàng phía trên, tiền để phía dưới - con sĩ vàng phải úp xuống, đó là cách đánh "cầu âu" như đánh me, một đồng trúng mười đồng.

Cách đánh khác, một lá bài để đứng, phía trên ở giữa có một lá bài để nằm ngang và ở dưới lại có ba lá bài để đứng. Tùy theo cách để bài của tay chơi, người làm cái biết rõ tay em muốn ăn thua theo kiểu nào, cầu âu, một trúng mười. Còn đánh một lá ở trên, một lá giữa nằm ngang, dưới có ba lá để đứng, tổng cộng là có năm lá bài, ba lá ở dưới không tính ăn thua mà chỉ tính huề, khi tay cái xổ ra lại đúng vào một trong ba con đứng ở dưới. Nếu trúng con bài để nằm ngang, một ăn một, nếu trúng vào con bài để đứng ở trên thì một trúng năm, vì tổng số bài tính ăn thua là năm con về phần của tay em, tay cái còn lại bảy con, luôn luôn tay cái hơn hai con, gọi gác trước hai cửa. Vì vậy dù đánh cầu âu cũng chỉ có một ăn mười mà thôi. Con đề xổ ra không đúng vào một trong năm con của tay em thì tay cái ăn.

Đánh đề mười hai con gọi là "trí thức" nhứt trong các môn cờ bạc là như vậy, tính toán ăn thua rất nhiêu khê. Lâu quá tôi có thể nhớ sai cách ăn thua như giải thích trên. Tính ăn thua của đánh đề rất chậm, không sát phạt nhanh như đánh bài cào, phé, xì lác. Mỗi lần tính ăn thua mất nhiều thời giờ, nào là gõ nhịp trên cái hộp và trên mười hai con bài ba lần gọi là "sửa bài" để  cho  cho  thiên  hạ "bắt nhãn" rồi  chờ tay em suy nghĩ đặt tiền và "gác bài" để tính ăn thua. Khi xổ đề xong, tay cái phải lật từng con bài và từng "tụ" tính ăn thua. Qua nhiều giai đoạn, chậm chạp rất yên lặng.

Bây giờ là thời đại văn minh cơ khí, đánh bạc cũng vậy, người ta muốn ăn thua nhanh nhưng gặp môn đánh đề mười hai con chậm chạp và tính toán phức tạp nên nó không được phổ quát.

Âu cũng là cái may vậy !