ĐÁ CÁ LIA THIA

ĐÁ CÁ LIA THIA TRẦN VĂN Chim quyên ăn trái nhãn lồng, Lia thia quen chậu, vợ chồng quen hơi. Câu hát dỗ con ngủ của mấy bà mẹ ở nhà quê miền Nam nói lên sự thân thương mặn nồng của tình nghĩa vợ chồng. Cái hơi hướm của tình "tào khang chi thê" khó có gì thay thế được. Còn cá lia thia, cái chậu nước mà nó quen vùng vẫy, sống tự tại, thoải mái cũng khó mà xa cách được. Khi cá lia thia đổi qua chậu khác, môi trường khác, nó sẽ gặp một vấn đề gay góc phải đương đầu để sinh tồn. Cá lia thia trống mã rất đẹp, thân hình nhỏ, dẹp, kỳ, vi, vẩy màu sắc rực rỡ. Một loại cá luôn thích chiến đấu. Cá trống rất dữ, màu sắc đẹp hơn cá mái nhiều, cũng như gà trống mà lại là gà nòi, gà đòn còn gọi là đá thì phải biết cái mã tuyệt đẹp, lại có tính gan dạ kiên cường. Đặc tính của cá lia thia cũng như đặc tính của gà nòi là luôn tranh thắng với đối phương đồng loại. Người ta nuôi cá lia thia trong các chậu, hũ, "quện" hay những lọ chao. Đá cá lia thia cũng là một hình thức chơi cá độ ăn tiền như đá gà đòn. Con cá lia thia nhỏ xíu, không được dùng trong việc kho nấu làm thức ăn như các loại cá khác, mà nó chỉ để đá cho vui mắt như đá dế, đá gà của đám trẻ nhỏ và người lớn lại đá cá lia thia ăn tiền. Ở nhà quê, tùy theo mùa chơi cá lia thia. Cá lia thia có nhiều là mùa nước lên và khi nước ngập lêu bêu nhận chìm đồng ruộng dưới làn nước phù sa cũng là lúc đá cá lia thia rầm rộ. Cá lia thia được nuôi bằng nước mưa trong các chậu, hũ khạp lớn có thả vài giề lục bình nhỏ hoặc bèo tai tượng, loại bèo lớn. Hũ, khạp nhỏ thả một ít bèo cám, bèo nhỏ để cá lia thia trú ngụ nhả bọt. Sau một thời gian theo dõi, chăm sóc, chúng được tuyển lựa kỹ thả vào nuôi trong lọ, “quện", keo bằng thủy tinh, chúng sẵn sàng chiến đấu. Người ta còn "ép" cá lia thia, nghĩa là lựa những con cá lia thia có thành tích chiến đấu thắng oanh liệt đối phương, hay những con trông gồ ghề, đẹp mã, cho chúng ân ái, sống chung với một nàng cá mái, loại tốt mái để sinh con nối dòng nối dõi hào hùng. Cặp cá nầy hưởng hạnh phúc tuyệt vời trong một cái lu hay cái khạp lớn có bèo, lục bình và thức ăn dồi dào như lăng quăng, trùn chỉ. Hơn nữa, tổ uyên ương của chúng được để trong những chỗ khuất, có ít ánh sáng, chúng tha hồ mà mơn trớn làm tình đều đặn. Nhiệm vụ của chúng là sản sinh ra thế hệ thứ hai và khi con cái chúng đủ lớn khôn tham gia trận chiến đá nhau được, đó cũng là thời điểm chấm dứt mùa đá cá lia thia. Khi nước cạn dần, đồng ruộng khô ráo, người ta lại chơi đá gà nối tiếp. Không biết căn cứ vào đâu mà người dân quê gọi một loại cá lia thia là cá Xiêm, thân hình, kỳ vi màu xanh thẫm, hơi đen, rất dữ. Có phải màu đen đen là màu da người Xiêm (Thái Lan) nên gọi là cá Xiêm chăng? Như vậy, cá lia thia có hai giống, thân hình và kỳ vi màu sắc hồng nhạt là gốc bản xứ, còn màu xanh đen là cá của xứ Xiêm La du nhập vào Việt Nam? Chúng ta đã từng nghe biết vịt Xiêm, chuối lá Xiêm, có lẽ triều đình Thái Lan khi xưa triều cống Việt Nam các thứ nầy, không lẽ Thái Lan cũng triều cống cá lia thia nữa? Người sành điệu, dân chơi đá cá lia thia vào loại thượng thừa chỉ nhìn thoáng qua là biết cá nào có tính chịu đựng gan lì, chiến đấu cao dù đó là cá lia thia hồng nhạt hay cá lia thia màu xanh thẫm. Thật tình mà nói, đa số cá Xiêm kiên cường, chịu đựng giỏi và rất lì trận mạc "oánh" nhau với đối phương. Vì thế, người ta thường lai giống cá Xiêm mái với cá lia thia trống có màu hồng nhạt.                          o Thế nào là một trận đá cá lia thia ? Dân chơi đá cá lia thia, y như rằng họ cũng thích chơi đá gà đòn. Mùa nước ngập, không có trường gà thì có trường đá cá. Người dân quê làm việc quá cực nhọc vất vả, một nắng hai sương nhưng khi chơi, giải trí họ cũng "chơi cho lịch mới là chơi, chơi cho đài các cho người biết tay". Giờ đá cá lia thia thường sau bữa cơm trưa. Ở nhà quê, chín, mười giờ sáng đã ăn cơm trưa rồi, các trận đá có liền sau đó. Những người ở xa, muốn đến trường đá cá, không thể để những con cá lia thia trong hũ, trong chậu, trong quện đưa đi rất lỉnh kỉnh; chậu, hũ lớn làm sao bê, xách theo nhiều được. Chỉ khi nào dùng xuồng đi tới chỗ trường cá, họ mới để nguyên trong lọ nhỏ đem đi. Khi mang đi năm, mười con cá, người ta dùng những lá môn hoặc lá sen còn non, chưa già vì già dòn, khi túm lại dễ bị chảy nước. Túm lại những lá môn, lá sen có một ít nước trong đó cho  cá  lia  thia  vào buộc miệng lại. Cứ thế mà xách đi bao xa cũng được rất tiện lợi. Tuy nhiên, làm như vậy khi đến trường cá, các con lia thia nầy cũng sẽ cho vào lọ, hũ với nước mưa, đặc biệt là nước mà chúng đã quen sống trước đó. Một kinh nghiệm nuôi cá lia thia hoặc bất cứ một loại cá kiểng nào. Nuôi từ cá con trong kế hoạch nuôi cá để ăn hoặc kinh doanh, phải có kỹ thuật. Chúng quen dần với môi trường sống mới, chúng không chết khi thay đổi môi sinh. Chú ý câu hát trên, lia thia quen chậu, ở đây có nghĩa chính là môi trường sống của nó; nếu cá lạ nước dễ bị "sóc", ngất ngư hoặc chết. Còn cái chậu chỉ là một vật để chứa đựng nước, cũng có ảnh hưởng, nhưng không ảnh hưởng sự sinh tồn bằng môi trường nước. Muốn chắc ăn, khi nuôi cá kiểng, mua ở tiệm về. Trước khi thả vào hồ, cho cá vào cái chậu, cái thau, đã có ít nước lấy từ trong hồ, để cá quen nước dần với môi trường mới rồi mới thả cá vào hồ. Người chuyên nghiệp, thường dùng tỉ lệ một phần ba nước hồ với hai phần ba nước cá đang sống. Cá quen tiếp xúc với môi trường nước lạ từ từ, sau đó thêm nước hồ, khi thấy cá thật sự quen nước, người ta mới thả cá vào hồ. Như vậy cá không bị "chói" nước. Cá lia thia cũng vậy, khi đem cá đến trường đá người ta cũng múc một ít nước của cái quện to dùng làm trường đá đổ vào lọ đựng cá lia thia sắp lâm trận chiến. Mục đích, người ta pha nước trong quện dùng đá cá để cho chúng quen nước như người chiến sĩ quen địa thế vậy. Cáp độ cá cũng như cáp độ gà. Tuy nhiên, cáp độ cá rất nhanh vì mỗi người mang theo nhiều cá. Chủ trường cá tỏ ra công bình, thường có qui định, ai cũng phải cho cá vào những lọ nhỏ, như hũ chao, cái ly nhỏ chẳng hạn, nước ít để hai bên dễ nhìn xem cáp độ. Nhìn từ trên miệng nhìn xuống, còn nhìn ở ngoài thành vách thủy tinh không chính xác bằng. Một trận đá cá lia thia y chang như trận đá gà. Cũng có làm danh sách, ai  theo  phe  nào  cũng  được, miễn  sao  số tiền hai bên bằng nhau là bắt đầu trận đá. Đá cá lia thia cũng "quăng bắt" như đá gà, cũng chấp, đánh cá ròn rã suốt trận và đá chỉ một hiệp, không như đá gà chia làm nhiều hiệp, mất nhiều thì giờ. Con cá nào thua là con cá đó chạy lòng vòng trong chậu, con cá thắng trận cứ rượt đuổi, chừng ấy người ta mới múc hai con cá ra, cá ai nấy bắt. Muốn chuyển cá lia thia từ lọ hũ này sang lọ hũ khác, chủ cá dùng một cái vợt nhỏ, đường kính bằng miệng cái chung uống nước trà, dùng vải mùng may vào một cái vòng vợt có cán thường làm bằng dây kẽm nhỏ hoặc bằng mây hay cật tre già. Cái vợt cá thường có kích thước lớn nhỏ tùy theo cái miệng lọ hũ để xúc cá được nhanh chóng, dễ dàng. Trường đá cá chỉ bằng một cái phòng ngủ là được nhưng phải sáng sủa. Cái quện nước mưa tổ chản làm nơi thi đấu đặt ở giữa phòng, để trên một cái ghế cao hoặc một cái bàn nhỏ đủ để người ta ngồi "trệt" nhìn xem, theo dõi trận đá cá được. Đá cá lia thia không ồn ào và đông người như đá gà. Cá lia thia nhỏ xíu, nên chừng mười, hai chục người tham dự là vừa. Nhiều người quá không thể quan sát rõ ràng được, sẽ mất hứng thú. Ai có xem đá cá lia thia không thể không có cảm giác lâng lâng, thích thú theo dõi từng động tác cắn, uốn cong mình, vẫy đuôi, phùng mang tấn công đối phương như vũ bão. Nhứt là đám trẻ nhỏ rất mê đá cá lia thia, tha hồ mà chúng la hét, và cũng ít khi đá ăn tiền như người lớn. Tại trường đá cá lia thia của người lớn thường rất yên lặng, họ chỉ xì xào, bàn luận hoặc quăng bắt vừa đủ nghe. So sánh về mức cá độ, đá cá lia thia ăn thua nhỏ không phải như đá gà, có người sạt nghiệp, tán gia bại sản. Đá cá lia thia còn là một dịp để giải trí, vui chơi, nhìn xem vui mắt. Ở nhà quê, nhứt là mùa nước, có gì để người ta giải trí lành mạnh. Đá cá lia thia là một hình thức giải trí lành mạnh nhứt hơn giải trí bằng cách đá gà hay đánh bạc. Những con cá lia thia thắng trận dù có bị nhiều thương tích, thường cũng được nuôi lại, săn sóc rất cẩn thận hoặc thả ra ruộng. Theo kinh nghiệm, những con cá bị thương nhiều như kỳ vi, đuôi rách te tua, thân hình trầy trụa rướm máu, chúng sẽ được thả vào một chậu nước mưa trong đó có để thêm cục đất sét trắng nhỏ và gắn vào cục đất sét một hai hạt muối, nằm ở đáy chậu, trên thả nhiều bèo hoặc lục bình để "thương binh" tự chữa trị ở cái lọ nước hồi sức nầy. Đất sét trắng có nhiều chất kao-lanh làm cho vết thương mau lành cũng như muối dùng sát trùng trị thương? Nếu để muối nhiều, nước mặn cá lia thia sẽ "tiêu diêu" ngay vì nó chỉ quen sống nước ngọt. Trò chơi rất lắm công phu. Nuôi gà đá cũng quần, vô nghệ. Nuôi cá lia thia cũng vậy. Tìm bắt, nuôi, săn sóc và xổ thử với cá khác thấy ngon lành mới chọn đá ăn tiền. Người ta thường quan sát, đánh giá cá nào hay cá nào dở bằng cách để những cái keo đựng cá sát nhau cho chúng "đá bóng" để chấm điểm. Những keo nuôi cá lia thia thường để trên một cái kệ dài sát tường nhà, giữa hai cái keo "cách ly" bằng một miếng giấy để chúng không nhìn thấy nhau. Nếu chúng thấy nhau thì "sửng cồ" ngay, phùng mang, vươn kỳ vi lên trông rất dữ tợn và cứ nhắm con cá đối phương ở bên lọ khác mà chỏ mỏ cắn, tấn công. Chỉ khi nào muốn quan sát xem coi trình độ cá như thế nào, người ta mới lấy miếng giấy cách ly đó ra. Nếu để chúng đá bóng cả ngày hoặc ngày này sang ngày khác, chúng cứ tấn công vào vách lọ hoài thì sẽ tà mỏ, bị thương tích không thể nào lâm chiến, thắng trận được.      Mùa đá "rô"ü cá lia thia không kéo dài, chừng hai ba tháng trở lại. Ở nhà quê hoặc ở vùng nửa quê nửa tỉnh người ta mới chơi đá cá lia thia. Ở thành thị, tỉnh lỵ không tìm bắt cá lia thia dễ dàng được. Nơi nào có đồng ruộng, ao, đìa, rạch nhiều mới có  cá  lia thia  để người ta đi xúc bắt. Muốn xúc bắt cá lia thia, trước nhất trẻ con hay người lớn đi tìm kiếm những chỗ nước ngập ít, "xâm xấp", những cái bọt trắng cá lia thia làm dưới những bụi cỏ. Hễ thấy có bọt cá trắng nổi lên chắc chắn nơi đó có cá lia thia. Cá lia thia không sống và làm ổ ở những nơi nước sâu hoặc chảy xiết. Chúng chỉ trú đóng ở những nơi nước cạn mà thôi.      Chơi đá cá lia thia là thú tiêu khiển thanh lịch của người dân quê và của những đứa trẻ con thich cách chơi không ồn ào hiếu động.